تحلیل وضعیت استارت آپها در ایران (ازکارآفرینی تا واقعیت)

استارتآپ واژه اي است که در سال هاي اخیر در اخبار دنیاي فناوری، در توصیف کمپانی هاي نوپایی که راهکارهاي جدیديرا براي حل مشکلات و مسائل موجود در دنیاي فناوري ارائهمیدهند، به کرات مطرح میشود. به طور قطع منشا این واژه درسن فرانسیسکو و دره ي سیلی نهفته است. دلیل اصلی توجهکنونی به نوپاها، موفقیت- هاي چشمگیري بوده که به خصوصدر حوزە فناوري اطلاعات کسب شده است. خدمات گوگل یافیسبوك که جزیی از زندگی روزمره بسیاري از مردم جهان شدهاست، برآمده از نوپاهاي کوچک محلی یا دانشگاهی بوده کهناگهان به بزرگترین شرکتهاي دنیا تبدیل شده اند. بر اساسیک تعریف ساده، استارتاپ، کسب و کاري است که قسمتی ازآن مبتنی بر فناوري می باشد. باید توجه شود که هر کسب وکاري که بر پایه فناوري است، وما استارتاپ نیست ولی همهاستارتاپ ها به طرزي از وب، موبایل، اینترنت و تکنولوژيهايجدید استفاده می کنند تا رشد بالایی داشته باشند و به تعدادکاربران بالایی برسند. استارتآپ یعنی رساندن صاحبان ایده بهصاحبان سرمایه. آغاز کردن از یک ایده بدون سرمایه و امکاناتیعنی آغاز از نزدیک صفر. یک سازمان موقت که برای حل یک مسئله تشکیل شده تکرارپذیر و مقیاس پذیر است.

با بررسی تولد و فعالیت استارت آپ ها در سال هاي اخیر میتوان به جرات گفت که بصورت میانگین عمر استارت آپ هاتقریبا سه سال است و این کمپانی هاي نوپا پس از سه سالدیگر یک استارتآپ شناخته نمی شوند. دلایل متعددي برايپایان دوران سه ساله ي شناخته شدن به عنوان استارت آپمطرح است که از جمله ي آن می توان به تصاحب شدن توسطسایر کمپانی هاي بزرگ، افزایش تعداد دفاتر به بیش از یکمرکز، افزایش درآمد به بیش از 20 میلیون دلار، افزایش تعدادکارکنان به بیش از 80 نفر و افزایش تعداد اعضاي اصلی بهبیش از پنج نفر یا فروش سهم اعضاي اصلی اشاره کرد. درواقع می توان در یک جمله ي ساده رسیدن استارتآپ بهسودآوري را پایانی براي شناخته شدن آن به عنوان یکاستارتآپ موفق خواند. در واقع فاکتور اصلی یک استارتآپ راباید توانایی آن براي رشد بدانیم.

چالشهاي موجود

طی سال هاي اخیر فعالیت جوانان ایرانی براي راه اندازيشرکت استارتآپی بسیار افزایش یافته است، اما برعکساتفاقات خوبی که براي اکثر شرکت هاي استارتآپی درکشورهاي توسعه یافته رخ می دهد، سرنوشت فعالان استارتآپی ایرانی آنچنان با موفقیت همراه نیست. بر اساس تجربه دو،سه سال اخیر عمر اکثر شرکت هاي استارتآپی ایرانی به بیشتراز یک یا دو سال نمی رسد و به سرعت شکست می خورند. شرکت هایی که با شور و شوق و انگیزه زیادي حضور خودشانرا در بازار تکنولوژي اعلام می کنند متاسفانه خیلی سریع وناگهانی از بازار خارج می شوند.

برخی از دلایل شکست استارت آپها به شرح زیر می باشند:

* فقدان حقوق مالکیت معنوي و حق کپی رایت

در کارآفرینی بخصوص در حوزه فناوري اطلاعات و تکنولوژيحقوق مالکیت از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. زمانی کهیک کارآفرین داراي ایده جدیدي است و می خواهد این ایده رابه محصول تولید کند باید قوانین کشور از او حمایت کنند وامکان کپی برداري را از بین ببرند. در ایجاد استارتآپ ها نیزاین موضوع اهمیت بسیار بالایی دارد. بطوریکه بدون داشتنقوانین مناسب که از حقوق مالکیت حمایت کند امکان رشد وشکوفایی استارتآپ ها وجود ندارد. متاسفانه یکی از مشکلاتکشور ما عدم وجود قوانین مناسب در حوزه حقوق مالکیت واجرایی نشدن قوانین موجود است. در شرایطی که در کشور ماحقوق مالکیت بصورت مناسب و کارایی وجود ندارد کسانی کهبا ایده هاي جدید درپی ایجاد استارتاپ هستند نمی توانند امیدچندانی به موفقیت کسب و کار خود داسته باشند. حتی اگر اینافراد ایده هاي بسیار خوبی هم داشته باشند و بتوانند آن را بهمحصول تبدیل کنند ممکن است افراد دیگري از ایده ومحصولات آنها کپی برداري کنند و براي کسب و کار آنها چالشجدي ایجاد کنند. از همین رو یکی از اامات موفقیت استارتآپها وجود قوانین مالکیت در کشور است و تا زمانی که این قوانینبه درستی تدوین و اجرایی نشوند امکان موفقیت استارتآپ هاوجود ندارد.

* فقدان صندوق هاي سرمایه گذاري ریسک پذیر

یکی از ویژگی هاي مهم استارتآپ این است که شیوه جدیدي ازکسب وکار که قبلا تجربه نشده است را آغاز می کند. در واقعفرق استارتآپ با یک کسب وکار نوپاي عادي این است که تجربهقبلی ندارد و به همین دلیل ریسک هاي خاص خودش را دارد. متاسفانه به دلیل ویژگی هاي خاص استارتآپ ها ، 80 الی 90 درصد آنها با شکست مواجه می شوند. این وضعیت سبب شدهاست تا سرمایه گذاران رغبت کمی براي مشارکت داشته باشند.طبیعی است سرمایه گذاران تمایل دارند در جایی سرمایه خودرا صرف کنند که ریسک کمی داشته باشد و پول آنها در معرضخطر قرار نگیرد. بانک ها نیز همانند سرمایه گذاران خصوصی،تمایل چندانی به مشارکت در سرمایه گذاري هاي با ریسک بالاندارند. در نظام بانکی ما بانک ها اصلا خود را متوجه ریسکنمی دانند و تمام مسئولیت آن را بر عهده کارآفرین قرار میدهند. یعنی اگر سرمایه گذاري با شکست مواجه شود کارآفرینباید تمام سرمایه بانک را برگرداند و تمام هزینه شکست طرحبرعهده او خواهد بود. این شرایط سبب شده است که جذبسرمایه براي استارتآپ ها بسیار دشوار باشد و شروع به کارآنها با مانعی جدي مواجه باشد. همواره جذب سرمایه گذاربراي کسب و کار یکی از مشکلات اصلی شروع به کار آنهااست. این مشکل در تمام کشورها وجود دارد ولی در کشور مابه دلیل ناکارایی بازارهاي مالی و عدم رشد کافی آنها اینمشکل دو چندان است. در کشورهایی که بازارهاي مالی توسعهیافته وجود دارد براي سرمایه گذاري هاي با ریسک بالا ماننداستارت آپ ها نیز فکر شده است و راه هایی براي تامین مالیآنها طراحی شده است. در این کشورها ابزارهایی مانندصندوق هاي سرمایه گذاري ریسک پذیر وجود دارد که وظیفهسرمایه گذاري و حمایت از کسب و کارهاي جدید و با ریسکبالا را بر عهده دارند. اساسا بانک ها در هیچ جاي دنیا سرمایهگذاري هاي با ریسک بالا را انجام نمی دهند و این خلاء توسطابزارهاي تامین مالی دیگري مانند صندوق سرمایه گذاريریسک پذیر پر شده است. بنابراین تامین سرمایه اولیه مانعیجدي بر سر راه شکلگیري صحیح استارتآپ ها در کشور مااست که روند رشد و توسعه آنها را دچار اخلال کرده است و میتوان آن را یکی از دلایل شکست استارتآپ ها دانست.

* فقدان زیرساخت هاي لازم در حوره فاوا

همان طور که گفته شد استارتآپ ها غالبا در حوزه فناورياطلاعات و ارتباطات و تکنولوژي قرار دارند. اکثر استارتاپهایی که در کشورهاي مختلف راه اندازي شده اند نیز بر پایهتکنولوژي و ایده هایی در این حوزه هستند. بدیهی است یکی ازاامات موفقیت آنها، وجود زیرساخت هاي لازم در حوزه فناورياطلاعات است. زمانی که قرار است کسب و کار شما پیرامونفاوا باشد و پایه اصلی آن تکنولوژي باشد نیازمند زیرساختهاي آن خواهید بود. ضریب نفوذ اینترنت بالا، اینترنت پر سرعتبا پهناي باند مناسب، مقرون به صرفه بودن استفاده از اینترنت،گسترش شبکه اینترنت تلفن همراه، دسترسی به اینترنت در تماممکان ها، ساختمان ها و راه ها از جمله زیرساخت هاي مهمیهستند که براي ترویج کسب و کارهاي آنلاین و اینترنتیضروري هستند. بدون وجود دسترسی فراگیر و ارزان به اینترنتامکان توسعه و موفقیت استارتآپ ها وجود نخواهد داشت. علیرغم توسعه کشور ما در حوزه زیرساخت هاي فناورياطلاعات و پیشرفت هاي چشمگیري که در این حوزه حاصلشده است اما همچنان با استانداردهاي جهانی این حوزهفاصله زیادي داریم. بر اساس آمارهاي جهانی سرعت اینترنتدر کشور ما بسیار پایین است و در رده هایی انتهایی رتبه بنديکشورها قرار داریم. علاوه بر سرعت پایین اینترنت، قیمت آن نیزبالا است و در برابر بسیاري از کشورهاي جهان، اینترنتگرانتري داریم. این وضعیت در کنار عدم توسعه نسل هاي جدیداینترنت همراه و ضریب نفوذ نه چندان مناسب می تواند مانعیبزرگ بر سر راه موفقیت استارتآپ ها باشد.

* نامناسب بودن فضاي کسب و کار براي استارتآپ

چیزي که در مورد کسب وکارهاي استارتآپی اهمیت ویژه ايدارد، سرعت در ارائه کار است. کسی که اقدام به راه اندازياستارتآپ می کند، یک مسئله دیگر را هم باید مدنظر قرار دهد. بسیاري از ایرادهاي موجود در طرح اولیه در صورتی خودشانرا نشان می دهند که به مرحله اجرا برسند. در نتیجه بایدوسواس را کنار گذاشت و ایده به اجرا تبدیل شود. براي اجراییشدن سریع کسب و کار نیاز به داشتن محیط کسب و کارمناسب است. در شرایطی که محیط کسب و کار در کشورمناسب نباشد امکان ایجاد سریع کسب و کار و به نتیجهرسیدن آن وجود ندارد. متاسفانه محیط کسب و کار در کشور مااصلا شرایط مناسبی ندارد و همواره رتبه هاي بسیار بالایی درگزارش جهانی محیط کسب و کار کسب می کنیم. نامناسببودن فضاي کسب و کار یکی از موانع اصلی شکل گیرياستارتاپ ها در کشور ما است که می تواند موفقیت این کسب وکارها را ناممکن و یا بسیار دشوار کند.

* ضعف ایستم استارتآپی

ایستم یا زیست بوم در تعریف ساده، مجموعه اي از عناصربراي شکل گیري استارتآپ است که تا آنها وجود نداشته باشندنمی توان به موفقیت استارتآپ امیدي داشت. مراکز رشد وشتاب دهنده ها، مراکز سرمایه گذاري، رسانه ها، دانشگاه ها ومراکز آموزشی، سازمان هاي دولتی مرتبط و نظام حقوقی ازجمله اجزا ایستم استارتآپ هستند. اینکه در برخی کشورهاو شهرها استارتآپ ها موفق تر از برخی نقاط دیگر هستند بهدلیل تفاوت در همین ایستم است. با نگاهی به وضعیتکشور مشاهده می شود که کشور ما در این موارد داراي ضعفجدي است و به اندازه کافی وجود ندارند و اگر هم(Incubators) ایستم مناسبی براي استارتآپ ها وجودندارد. مراکز رشد تعدادي از آنها، در شهرهاي مختلف فعالیتمی کنند، تماما دولتی و یا وابسته به دولت بوده و تنها کاري کهانجام به شکل درست و حرفه اي (Accelerator) می دهند دادنوام هاي بانکی کم بهره است. هیچ مرکز شتاب دهنده اي آن درکشور وجود ندارد. صندوق هاي سرمایه گذاري تخصصیمتمرکز بر استارتآپ ها و صندوق هاي حامی سرمایه گذاريهاي با ریسک بالا وجود ندارد. قوانین حقوقی هم داراي خلاجدي در حمایت از نوآوري ها هستند و حقوق مالکیت کاراییوجود ندارد. همه این شرایط سبب شده است تا در کشور ماایستم استارتآپی داراي ضعف جدي باشد و فضايمناسبی براي رشد و شکوفایی استارتآپ ها وجود نداشتهباشد.

چالشها و موانع توسعه كارآفريني در ايران

نقدي بر استراتژي هاي توسعه كارآفريني

اكوسيستم كارآفريني و اكوسيستم كسب و كار وتفاوت اين دو